Diyete/spora/kitap yazmaya/dil kursuna/evdeki tamirata ne zaman başlıyorsunuz? Gelecek Pazartesi değil mi?
Davranış biliminin keşiflerinden biri olan “time discounting” (zamansal indirim önyargısı) hemen karşılaştığımız ödül veya cezaları ileride karşılaşacaklarımızdan daha etkili algıldığımızı söylüyor. Zamanla ödül ve cezanın etkisini iskonto ediyoruz. Vade ne kadar uzunsa iskonto oranı o denli yüksek. O yüzden 20 sene sonraki emeklilik (ödül) için şimdi tasarruf yapmak zor geliyor veya ileri yaşta kanser olma (ceza) ihtimali şimdi bize çok maliyetli gelmiyor, o nedenle sigara içmeye devam ediyoruz.
Şu da var, beyin tembelliğe çok yatkın, kendini hiç yormak istemiyor, ezbere yaşamak istiyor. Öte yandan gelecekteki ben’in şimdikinden farklı olacağını varsayıyor. Bir nevi bugünkü ben yatsın, yarınki ben çalışır yapar durumu. Öyle de saf (veya tatlı su kurnazı mı demeliyiz) şu beyin!
Günde farkında olmadan 35,000 civarında karar aldığımızı söylüyorlar. Bunların hepsini de beyin alıyor ama dediğim gibi %90-95’i otomatik pilotta. Zor bir konuda karar alması gerektiğinde ise zor soruyu kolay soruyla değiştirip cevap vermeye çalışıyor. Borsada yatırım yapacağı hisseyi seçmek zorsa, tasarımını beğendiği arabayı üreten şirketin hissesini almak kolay karar. “Hangi şirketin gelecek potansiyeli parlak” zor, “hangi arabayı seviyorum” kolay bir soru.
İş yerindeki toplantılarda en çok düşülen tuzaklardan biri eminim size de tanıdık gelecektir; zor konuyu tartışmaya geçemeden, olmadık konular üzerinde zaman ve enerji yitirip, “bir sonraki toplantıya daha iyi hazırlanıp, şu şu raporları da alalım, şundan şundan da görüş alalım” diye kapatmak çok rastlanan bir durumdur.
İngiliz deniz tarihçisi ve yazar Parkinson’un iş hayatı literatürüne eşsiz katkılarından biridir “bisiklet sundurması” (bikeshedding) terimi. (Bir diğeri de Parkinson yasasıdır malum, “bir iş, daima tamamlanması için ayrılan zamanı dolduracak şekilde genişler”) Parkinson bir nükleer enerji santralin planlarının onaylanması için toplanan komitenin çalışmalarını izler. İnsanlar bisiklet sundurmasının nereye, üstü kapalı mı açık mı yapılacağı gibi küçük ve önemsiz konular üzerinde nefes tüketmeyi karmaşık konular üzerine eğilmeye tercih ederler.
Podcastimin 142. bölümünde konuğum olan davranış bilimi hocası Melina Palmer’ın TED konuşması iki gün önce yayınlandı. Bu 13 dakikayı kaçırmayın derim çünkü size bu tuzaklardan kurtulmanız için 3 adımlı bir önerisi var.
